Uwaga! W roku akademickim 2011/12 przedmiot jest prowadzony w wymiarze 30 godzin, 2 ECTS. W związku z tym zostanie omówione wybrane 15 tematów z poniższej listy. mgr Tomasz Kukołowicz
60 GODZIN, 6 ECTS
IV rok, semestr letni
konwersatorium z elementami wykładu - mgr Albert Hupa
fakultet dla specjalizacji AW.ADL, otwarty:
fakultet jest skierowany do Studentów zainteresowanych tematem (również spoza specjalizacji), wskazana jest znajomość języka angielskiego umożliwiająca w miarę swobodną lekturę: kilka tekstów dostępnych jest tylko w tym języku;
zaliczenie zajęć polega na aktywnym uczestniczeniu w czasie spotkań. Ponadto każdy z Państwa stanie w roli atakującego czytanych przez nas autorów lub będzie bronił analizowanych teorii (por. niżej). W wypadku małej liczby uczestników zajęć poproszę Państwa o podjęcie się powyższych ról więcej niż jeden raz.
egzamin w trybie fakultatywnym obejmuje materiał zrealizowany na zajęciach i listę lektur oznaczoną literkami „O” (obowiązkowe) i „D” (dodatkowe) – por. niżej;
I garderoba duszy ma swoje żurnale.
Stanisław Jerzy Lec
Człowiek poprzez człowieka. Człowiek względem człowieka. Człowiek stwarzany człowiekiem. Człowiek spotęgowany człowiekiem. Czy to moje złudzenie, że widzę w tym utajoną nową rzeczywistość? A przecież, rozważając te nieporozumienia, które wyrastają obecnie pomiędzy nami a Zachodem, zawsze natykam się na tego „drugiego człowieka” podniesionego do kategorii potęgi stwarzającej. Można to zawrzeć w dwudziestu rozmaitych definicjach, wypowiedzieć na sto pięćdziesiąt sposobów, lecz pozostanie faktem, że nam, synom Wschodu, zaczyna topnieć w rękach problem indywidualnego sumienia, którym tuczy się jeszcze połowa literatury francuskiej, a Lady Macbeth i Dostojewski stają się niewiarygodni… że co najmniej połowa tekstów rozmaitych Mauriaków wydaje się nam na księżycu napisana, a w głosach Camusa, Sartre’a, Gide’a, Valery’ego, Eliota, Huxleya wyczuwamy niestrawne luksusy, pozostałości z czasów, które dla nas się skończyły.
Witold Gombrowicz
cele zajęć:
- głównym celem zajęć jest przedstawienie i przedyskutowanie z Państwem społecznych i kulturowych konsekwencji rozmaitych koncepcji człowieka. Ma to być uzupełnienie edukacji antropologicznej o filozoficznepodstawy refleksji na temat człowieka. Antropolog kulturowy powinien mieć świadomość, że każda teoria implikuje jakąś wizję jednostki ludzkiej;
- jedno z podstawowych rozróżnień w antropologii filozoficznej dotyczy natury i kondycji ludzkiej; natura ludzkajest pewną uniwersalną sumą cech właściwych wszystkim ludziom, a kondycja (pojęcie rozwinięte przez egzystencjalistów) to zbiór ograniczeń, które a priori definiują fundamentalną sytuację człowieka w świecie. W pierwszym wypadku zakłada się, iż można coś obiektywnie powiedzieć o człowieku w ogóle, w drugim natomiast, bada się tylko to, co może zostać ustalone, nie roszcząc sobie pretensji do całościowego poznania;
- postaramy się prześledzić, jakie były podstawowe koncepcje człowieka na przestrzeni dziejów, jaki był ich społeczny i kulturowy kontekst i jakie mogły z nich wynikać konsekwencje.
- na tle całości przedstawionej tu problematyki postaram się również zastanowić z Państwem nad rozwojem takich pojęć jak: człowiek w ogóle, człowiek społeczny i kulturowy, jednostka i wolność. Proponowane warstwy dyskursu powinny pozwolić na osadzenie antropologii filozoficznej w problematyce kultury.
ogólna charakterystyka zajęć:
zajęcia będą przypominały dysputę* i zaczynały się moim krótkim wprowadzeniem, co pozwoli zarysować granice omawianego tematu. Podczas większości zajęć ich Uczestnicy, będą albo bronić wybranych teorii, albo je atakować. Jedna osoba, występująca w roli Porte-Parole omawianego autora, przedstawi w zwięzłej formie jego tezy. Przeciwstawi mu się kolejna osoba, grająca Adwokata Diabła, która spróbuje wykazać słabości danej teorii. Następnie wspólnie rozważymy zalety i wady danej koncepcji, zastanawiając się nad jej kulturowymi uwarunkowaniami i treściami. Wszystkich Państwa proszę o zapoznanie się z lekturami obowiązkowymi (O); główni Dysputanci mogą się wspierać lekturami dodatkowymi (D). Lektury „uskrzydlające” (U) rysują główne konteksty danej koncepcji. Zajęcia zakończy podsumowanie i spojrzenie na to, co wynikło z omawianego materiału. Przy szczególnie trudnych teoriach powrócimy do trybu wykładowego mając w pamięci pogląd niektórych filozofów, że pewne zagadnienia można zrozumieć dopiero u schyłku życia albo nawet, że nigdy się ich nie pojmie. W spisie tematów zajęć brakuje paru ważnych teorii, które zdecydowanie powinny się tutaj znaleźć. Nie ma zajęć z Zygmunta Freuda, Edmunda Husserla, Jacquesa Lacana czy Claude’a Lévi-Straussa. Bierze się to stąd, iż nie chciałbym powtarzać tego, czego można się nauczyć na innych zajęciach, zarówno w Instytucie, jak i w Uniwersytecie Warszawskim. Gorąco polecam chodzenie na inne zajęcia na ten temat. Uzupełnieniem tego ogólnego opisu jest:
*MODEL DYSPUTY wg Leopolda Foncka SJ i Bernharda Duhra:
„Aby czytelnikowi dać jasne pojęcie o tem, jak wyglądały podobne dysputy przytoczę tutaj opis zwyczajnej, jednogodzinnej, teologicznej dysputy wieczornej, jaki daje np. Bernhard Duhr (?)” Już na kilka dni naprzód są wywieszone ogłoszenia o tezach, z wymienieniem nazwisk obrońców i przeciwników-oponentów (argumentantes), wobec tego i inni słuchacze mogą się odpowiednio do zarzutów i polemiki przygotować. Przewodniczącym w dyspucie bywa zwykle sam profesor danego przedmiotu lub wydziału. Z uderzeniem oznaczonej godziny zbierają się wszyscy, należący do dysputy, gdyż nieobecność na dyspucie, uważa się za takie samo wykroczenie, jak niewysłuchanie wykładu. Po krótkiej modlitwie, obrońca wchodzi na katedrę, wygłasza pierwszą tezę, wraz ze i wyliczeniem dowodów popierających. To trwa mniej więcej kwadrans, przewodniczący przerywa wywody, mówiąc: . Wtedy podnosi się pierwszy oponent, wymienia tezę, której ma zarzut uczynić i wygłasza swój zbijający ją sylogizm. Obrońca powtarza sylogizm bez zadnych zaprzeczeń na razie, bierze następnie propositio maior i mówi: Distingno, nego, concedo maiorem, zaleznie od tego, czy odpowiada ono prawdzie czy nie. Podobnie postępuje z propositio minor, czyli ze zdaniem ubocznem: Concedo. Nego. Distingno minorem, ergo nego consequens. Przeciwnik teraz zwraca się do zaprzeczonej części swego sylogizmu, popiera ją nowymi argumentami, które obrońca znowu w poprzedni sposób traktuje, dopóki w końcu teza względnie argument, podany przez profesora, nie zostanie dowiedziony lub obalony. Naturalnie, że nauczyciel czuwa nie tylko nad zachowaniem sylogistycznej, ale również nad ocaleniem swej tezy i swoich argumentów. Skoro upłynął czas, wyznaczony dla pierwszego oponenta, to znaczy kwadrans, na dany znak podnosi się następny oponent, dla wygłoszenia swoich zarzutów, z którymi postępuje tak, jak z poprzednimi. Pozostaje jeszcze kwadrans, podczas którego kierownik może czynić swoje uwagi i wskazać na przystosowanie; w końcu obrońca, a w najgorszym tylko wypadku nauczyciel, daje ostateczne rozstrzygnięcie. Student bardzo łatwo może znaleźć w twierdzeniu nauczyciela jakiś węzeł nie do rozplatania. Tutaj więc teraz może wygłosić swój zarzut i tak długo bronić swego poglądu, aż póki wreszcie niepewność zostanie usunięta.”
Dysputa daje umiejętność „tworzenia jasnych pojęć, wielką przytomność wiedzy, uporządkowany, logiczny sposób myślenia, zadziwiającą wprawę w ujmowaniu argumentów”.
tematy kolejnych wykładów wraz z lekturami obowiązkowymi i dodatkowymi:
Koncepcje natury ludzkiej
1. Człowiek w ujęciu greckiej filozofii klasycznej – Platon
Zajęcia zaczniemy od omówienia jednej z pierwszych i najważniejszych dla kultury śródziemnomorskiej koncepcji człowieka stworzonej przez Platona. Czy w tej koncepcji można dostrzec jakieś cechy i właściwości ludzie ważne również dzisiaj? Czy wychowanie elit ma służyć państwu? Czy wizja człowieka ma prawo determinować rządy? Oto pytanie, które chciałbym postawić na pierwszych zajęciach.
lektury
O.
1) Platon, Państwo, Antyk, Kęty 2001: księga VII.
D.
1) W.W.Jaeger, Paideia, PAX, Warszawa 1964: rozdział „Platona Państwo” (włącznie do podrozdziału „Dobór rasowy i wychowanie elity”).
2) Platon, Państwo, Antyk, Kęty 2001: księgi IV – VI.
3) K.R.Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie; urok Platona, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987: rozdział 6 – Totalitarna sprawiedliwość.
U.
1) J.Dawydow, Sztuka jako zjawisko socjologiczne: przyczynek do charakterystyki poglądów estetyczno-politycznych Platona i Arystotelesa, PIW, Warszawa 1971.
2) A. Michnik, Kłopot, [w:] Wściekłość i wstyd, Zeszyty Literackie, Warszawa 2005.
3) G.Reale, Historia Filozofii Starożytnej, t. II, RW KUL, Lublin 2001: część pierwsza.
2. Człowiek w ujęciu greckiej filozofii klasycznej – Arystoteles
Tym razem będziemy próbowali zastanowić się nad tym, czym u Arystotelesa są: dyspozycja (hexis) i dzielność (arete). Po próbie rekonstrukcji ujęcia duszy spróbujemy zastanowić się nad jego możliwymi konsekwencjami społecznymi.
lektury
O.
1) Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 2002: ks. I – II.
D.
1) K.R.Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie; Wysoka fala proroctw: Hegel, Marks i następstwa, PWN, Warszawa 1993: rozdział 11.
2) G.Reale, Historia filozofii starożytnej, t. II, RW KUL, Lublin 2001: z części drugiej sekcja trzecia – Nauki Praktyczne: Etyka i Polityka.
3. Średniowiecze – scholastyka i modlitwa
Jakie wizje człowieka przyświecały dwóm największym Doktorom Kościoła w średniowieczu – św. Augustynowi i św. Tomaszowi? Czym różni się podejście mistyczne i scholastyczne do człowieka? Czy możemy w wypadku mistycyzmu mówić już o koncepcji człowieka jednostkowego czy też może chrześcijaństwo w obu wydaniach podchodzi do człowieka esencjonalistycznie? Czy można powiedzieć, że średniowieczni filozofowie to tylko karły na barkach olbrzymów z antyku?
lektury
O.
1) Św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, Znak, Kraków 1999: Solilokwia.
2) Św. Tomasz, Traktat o człowieku: Summa teologii, Antyk, Kęty 1998: kwestie 75 i 76.
4. Ujęcie człowieka u progu nowożytności
Koniec średniowiecza owocował wiarą w stałość świata natury, który człowiek brał w swoje władanie. Świat stawał się „darem bożym” dla człowieka. Jaki był jednak status samego człowieka? W końcu dyskutowali na ten temat prekursorzy nowożytności? Czy człowiek ten posiadał wolną wolę czy był tylko zabawką w rękach Boga?
lektury
O.
1) Erazm z Rotterdamu, Pochwała Głupoty, Ossolineum, Wrocław 1953.
2) M. Luter, O niewolnej woli – De Servo Arbitro: część pierwsza, rozdział 8: O woli ludzkiej, [na:]http://www.luteranie.pl/www/biblioteka/dpisma/luter4f.htm.
5. Konsekwencje nowożytnego podmiotu
Wizja świata po podziale na kartezjańskie cogito i „całą resztę”. Kartezjusza nie sposób pominąć, lecz na normalnym kursie filozofii nie rozważa się w tym kontekście krytyki nowożytności dokonanej przez Maxa Horkheimera i Theodora Adorno, która rzuca na cały temat odmienne światło (por. niżej – lektury do tego rozdziału). Czy rację mają ci filozofowie mówiąc, że ujęcie kartezjańskie (które spróbujemy zrekonstruować) implikuje zaborczego i bezkompromisowego człowieka, który stara się podbić cały otaczający go świat?
lektury
O.
1) R.Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, Antyk, Kęty 2001: s. 31 – 105.
D.
2) M.Horkheimer, T.Adorno, Dialektyka oświecenia; fragmenty filozoficzne, IFiS Pan, Warszawa 1994: Wstęp, rozdział 1 i 2.
6. Racjonalizm i empiryzm
Dwa skrajnie różne punkty wyjścia w filozofii: racjonalizm i empiryzm prowadzą do odmiennych poglądów na temat wolności. Do czego doszli John Locke i Baruch Spinoza? Który z nich okazał się bardziej doceniany przez potomnych? Czy wolność nowożytna, która jest jednak oparta na paradygmacie empiryzmu, nie jest w gruncie rzeczy racjonalna?
lektury
O.
1) J.Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t.1, PWN, Warszawa 1955: część pierwsza – o człowieku.
2) B.Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, PWN, Warszawa 1954: część 2.
7. Człowiek z natury dobry lub zły
Chciałbym przyjrzeć się opozycji natura – kultura w oświeceniowym wydaniu, odwołując się do koncepcji zawartych w filozofii Jeana Jacquesa Rousseau i Thomasa Hobbesa. Zakładają one, iż człowiek ma przyrodzony mu charakter moralny, który nie pochodzi z kultury. Kultura jawi się w tych koncepcjach jako kajdany demoralizujące człowieka albo narzucony siłą porządek i ład moralny. Czy możemy w ogóle mówić o rozdziale natury ludzkiej i kultury? Czy moralność istniała przed kulturą? Rousseau pisał, że to kultura jest zła, gdyż narzuca ograniczenia na naturę. Czy technika może być w tym świetle ujęta jako część natury? Jaką rolę w świetle myśli Hobbesa i Rousseau przyjmuje współczesna kultura – rozwija czy ogranicza człowieczeństwo?
lektury
O.
1) T. Hobbes, Lewiatan, czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, PWN Warszawa 1954: część o człowieku i z części drugiej rozdział o państwie – o przyczynach powstania państwa, o jego powstaniu i definicji.
2) J.J. Rousseau, Trzy rozprawy z filozofii społecznej, PWN, Warszawa 1956.
8. Pesymizm Oświecenia
W czasie, który omawiamy, we Francji żyło dwóch filozofów pesymistycznie nastawionych do śwata i człowieka. Jeden z nich – Blaise Pascal, wywodził się z paradygmatu mistycyzmu, drugi – Voltaire (François-Marie Arouet), był pragmatykiem. Jakie odpowiedzi na temat człowieczeństwa dawali obaj w swoich dziełach? Która z tych koncepcji bliższa jest współczesnej wrażliwości? A może żadna?
lektury
O.
1) B.Pascal, Myśli, PAX, Warszawa 2002: fragmenty 76-484 w układzie J. Chevaliera.
2) Voltaire, Kandyd, (w:) Powiastki filozoficzne, PIW, Warszawa 1984.
U.
1) G.Ritzer, Mcdonaldyzacja społeczeństwa, Muza, Warszawa 1999: praktyczny poradnik.
9. Transcendentalizm w naukach o człowieku.
Czym jest transcendentalny podmiot? Dlaczego ideę Kanta chcieli tak bardzo potwierdzać niektórzy „empiryści” jak Edward Sapir lub jego uczeń, Noam Chomsky? Co było kamieniem węgielnym strukturalizmu? Jaka jest moralność w świecie, w którym wcześniej gwarantem moralności był Bóg, po czym odpowiedzialność przeszła na człowieka? Jakim językiem mówi transcendentalny podmiot?
lektury
O.
1) I.Kant, Krytyka czystego rozumu, Antyk, Kęty 2001: wstęp.
D.
1) E. Cassirer, Esej o człowieku: wstęp do filozofii kultury, Czytelnik, Warszawa 1998.
U.
1) N. Chomsky, Zagadnienia teorii składni, Ossolineum, Wrocław 1982.
2) E. Sapir, Kultura, język, osobowość: wybrane eseje, PIW, 1978.
10. Markiz de Sade
Co dzisiaj możemy powiedzieć na temat jednego z najbardziej kontrowersyjnych pisarzy Oświecenia? Czy markiz de Sade powinien być uważany za chorego obłąkańca czy twórcę wielkiej filozofii? Dlaczego jego myśl przeżywa renesans akurat współcześnie? Czy jest to podyktowane tylko modą intelektualną, czy może niesie ona cenne przesłanie dla nas wszystkich?
lektury
O.
1) D.A.F de Sade, Justyna, Spacja, Warszawa 1997.
D.
1) R. Barthes, Sade, Fourier, Loyola, KR, Warszawa 1996.
2) P. Klossowski, Sade mój bliźni, Aletheia, Warszawa 1999.
11. Idealizm niemiecki i człowiek w służbie państwa
Podstawą idealizmu niemieckiego była ludzka wolność i odpowiedzialność. Ich analiza doprowadziła Georga Hegla do twierdzenia, iż największym spełnieniem Ducha w społeczeństwie jest państwo. To ono jest nadrzędne wobec jednostki i to jego racja dyktuje granice wolności i odpowiedzialności. W trakcie tych zajęć pragnąłbym zastanowić się, w jaki sposób zmieniają się zakresy znaczeniowe pojęć wolności i odpowiedzialności.
lektury
O.
1) G. Hegel, Człowiek i jego obowiązki, [w:] Z. Kuderowicz, Hegel i jego uczniowie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
D.
1) Z. Kuderowicz, Wolność i historia: studia o filozofii Hegla i jej losach, Książka i Wiedza, Warszawa 1981: rozdziały I i II.
12. Rewolucja romantyczna
Człowiek znajdował się w centrum refleksji poetów romantycznych. Twórcy tego okresu często nie wierzyli, jednak w powodzenie czynu romantycznego bohatera. Czym kierowały się jednostki z okresu Burzy i Naporu? Czy ludzie ci posiadali wolną wolę? Na co była ona skazana? Dlaczego pisarze romantyczni kazali swoim bohaterom tak tragicznie konfrontować swoje idee z brutalną rzeczywistością?
lektury
O.
1) F.Schiller, Zbójcy, Zielona Sowa, Kraków 2002.
U.
1) M.Janion, Gorączka romantyczna, TAiWPN Universitas, Kraków 2000.
13. Marks
Spróbujemy zastanowić się nad ideami młodego Karola Marksa, starając się skupić na pojęciu alienacji. Jak wpłynęła ona na współczesną kulturę? Dlaczego tak wielu filozofów nadal czerpie z tych myśli? Mając już za sobą analizę platonizmu i kartezjanizmu zastanowimy się czy można obarczać Marksa odpowiedzialnością moralną za reżimy komunistyczne? Jak ma się w tym kontekście praca? Czy stanowi ona człowieczą cechę definicyjną (Marks) czy to tylko jeden z aspektów człowieczeństwa (Hanna Arendt)?
lektury
O.
1) K.Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1848 roku, SKFM UW: rozdział Praca wyobcowana,[na:]http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/marks06.pdf.
2) K.Marks, Tezy o Feuerbachu, SKFM UW, [na:] http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/marks01.pdf.
D.
1) H.Arendt, Kondycja ludzka, Aletheia, Warszawa 2000: rozdział III – Praca.
U.
1) L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, cz. 1, Powstanie, Zysk i S-ka, Warszawa 2000.
2) A. Schaff, Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999.
14. Darwinizm
Na tych zajęciach spojrzymy na człowieka jako na istotę biologiczną i zastanowimy się, jaką etykę implikuje takie ujęcie. Czy takie postawienie sprawy coś dodaje czy ujmuje potocznej wizji człowieka? Co mówi o naszej przyszłości? Czy technika jest naturalną fazą ewolucjonizmu? Czym jest w świetle teorii ewolucji resentyment? Czy człowiek jest tu z natury moralny?
lektury
O.
1) K.Darwin, O powstawaniu Gatunków, PIW, Warszawa 1961: r. 3 i 4.
D.
1) R. Dawkins, Samolubny gen, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996.
U
1) Benjamin F. Voight1, Sridhar Kudaravalli1, Xiaoquan Wen1, Jonathan K. Pritchard, A Map of Recent Positive Selection in the Human Genome, Department of Human Genetics, University of Chicago, Chicago, Illinois, United States of America.
www.genome.gov
15. Kognitywizm
Czy koncepcja natury ludzkiej jako skomplikowanego, komunikującego się algorytmu ewolucyjnego jest totalnie zdehumanizowana? Czy język strukturyzuje świadomość, czy na odwrót? Jaka jest wobec tego nasza relacja do komputerów, czy to nasi „bracia młodsi”? Czy od statusu kalkulatora broni nas tylko twierdzenie Kurta Gödla i chiński pokój Johna Searle’a?
lektury
O.
1) M.Minsky, The Society of mind, A Touchstone Book, New York: ch. 1,2,4,5,6, (tekst w teczce).
2) J.Searle, Umysł, mózg, nauka, PWN, Warszawa 1993: rozdział 2, Czy komputery mogą myśleć?
U.
1) J.Kim, Umysł w świecie fizycznym, IFiS PAN, Warszawa 2002.
2) S.Krajewski, Twierdzenie Gödla i jego interpretacje filozoficzne; od mechanicyzmu do postmodernizmu, IFiS PAN, Warszawa 2003: ss. 81 – 117.
3) Strona domowa chatbota A.L.I.C.E. - http://www.alicebot.org
16. Człowiek w ujęciu współczesnej filozofii chrześcijańskiej
Czy na początku XX wieku można jeszcze mówić o klasycznej, filozoficznej wizji człowieka, tym bardziej w ujęciu chrześcijańskim? Jan Paweł II był filozofem, który w swoich przemyśleniach uwzględniał współczesną kulturę. Był również jednym z najbardziej optymistycznych myślicieli współczesności. Jak postrzegał on człowieka w epoce, w której coraz mniej jest ludzi głęboko wierzących?
lektury
O.
1) Jan Paweł II, Fides et ratio, Wydawnictwo księży Sercanów, Kraków 1998.
Koncepcje kondycji ludzkiej
17. Fryderyk Nietzsche i koniec prostych rozwiązań
Lektura Nietzschego to jedno z trudniejszych zadań, jakie można sobie wymyślić w filozofii. Nie znaczy to, że nie należy próbować. Tym bardziej, iż Nietzsche, jako pierwszy filozof, uwalnia moralność od wszelkiego obiektywizmu. Nie będziemy jednak odtwarzać wszystkich koncepcji kondycji ludzkiej które pojawiły się w dziełach tego filozofa, tylko zajmiemy się jego wizją moralności w środkowym okresie jego twórczości. Jaka lekcja płynie z tej lektury w dzisiejszych czasach?
lektury
O.
1) F.Nietzsche, Z genealogii moralności, Zielona Sowa, Kraków 2003: Przedmowa, Rozprawa Druga.
D.
1) B.Baran, Postnietzsche: Reaktywacja, inter esse, Kraków 2003.
2) J.Habermas, Filozoficzny dyskurs ponowoczesności, Universitas, Kraków 2000: rozdział Wejście w postmodernizm: Nietzsche jako tarcza obrotowa.
18. Wejście w egzystencjalizm
W celu wejścia w problematykę egzystencjalizmu obejrzymy wspólnie film Ingmara Bergmana Siódma pieczęć.
19. Egzystencjalizm
Egzystencjalizm był bardzo wpływowym i modnym nurtem filozofii połowy XX wieku. Uważa się, iż był on wynikiem dwóch Wojen Światowych, reżimów komunistycznych i Zimnej Wojny. Jaką odpowiedzialność kierunek ten kładzie na człowieka? Czy wolność w tym kontekście oznacza zwiększoną odpowiedzialność? Czy koniecznie oznacza ona rozpacz? Witold Gombrowicz, człowiek, który doświadczył rozpaczy, zupełnie nie zgadzał się z Sartrem w tym względzie. Czym różni się podejście Gombrowicza od podejścia Sartre’a w konsekwencjach dla człowieka?
lektury
O.
1) W.Gombrowicz, Dzienniki 1957 – 1961, Wydawnictwo Literackie, Wrocław 1986.
2) J.P.Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, Muza, Warszawa 1998.
20. Wejście w postmodernizm
W celu wejścia w problematykę postmodernizmu obejrzymy wspólnie film, do wyboru „Fight Club” albo „Pi”.
21. Postmodernizm
Często słyszy się, iż postmodernizm to „obowiązujący paradygmat” współczesnych nauk humanistycznych. Pomimo zawiłości losów (wywodzi się on z architektury, zadomowił się w estetyce, w filozofii wychodzi od niemożności epistemicznej) coś jednak stara się powiedzieć o kondycji ludzkiej. Jakie ograniczenia nakłada ten nurt na człowieka? Czy możemy wyciągnąć dla siebie jakąś lekcje z tych zajęć? Czy możemy powiedzieć na gruncie tego podejścia, że jesteśmy wolni? Czym jest postmodernistyczna wolność?
lektury
O.
1) Z.Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Sic!, Warszawa 2000, ss. 113-155.
2) A.Giddens, Nowoczesność i tożsamość; <ja> i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, PWN, Warszawa 2002, ss. 15-98.
U.
1) J.Baudrillard, Simulacra and simulation, The University of Michigan Press, Michigan 2004. (tekst w teczce)
2) J.F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna; raport o stanie wiedzy, Aletheia, Warszawa 1997.
22. Poststrukturalizm
Michell Foucault w Historii Szaleństwa przedstawia wizję kultury czasu Oświecenia w niejednoznacznym świetle. Stopień normalności mierzony jest tam miarą odchylenia od społecznej normy obyczajowej. Inaczej jest, wg tego autora w Średniowieczu. Czy analiza dyskursu obu tych epok implikuje jakąś wizję człowieka, który w ogóle znajduje się poza społeczeństwem? Wg Foucaulta to przede wszystkim władza determinuje nowożytną jednostkę ludzką. Czy człowiek w nowożytności jest tylko represjonowaną, nic nie znaczącą jednostką czy pozostaje mu sprawiedliwość i kreatywność, jak chciał Noam Chomsky?
lektury
O.
1) M. Foucault, Historia Szaleństwa w dobie klasycyzmu, KR, Warszawa 1999: rozdział 1 i 2.
D.
1) N.Chomsky, Michel Foucault, Human nature: Justice versus Power, debata telewizyjna z 1971 roku, [na:]http://www.chomsky.info/debates/1971xxxx.htm.
U.
1) J.Habermas, Filozoficzny dyskurs nowoczesności, Universitas, Kraków 2000: rozdział IX.
2) T.Komendant, Wstęp [w:] M. Foucault, Historia Szaleństwa w dobie klasycyzmu, KR, Warszawa 1999.
23. Biopolityka – człowiek uciskany przez technologię
Michel Foucault w Historii Seksualności przedstawił teorię, iż globalne rządy mają władzę nad naszymi ciałami. „Biopolityka” ma wpływać na każdy aspekt naszej cielesności, a nawet seksualności. Czy faktycznie rządy mają nad nami taką władzę? Czy próba ucieczki przed takim zagrożeniem, zaproponowana przez Antonio Negriego i Michaela Hardta ma swoje racje?
lektury
O.
1) M.Foucault, Historia seksualności, Czytelnik, Warszawa 2000: t.1, część 5.
D.
1) M.Hardt, A.Negri, Imperium, W.A.B., Warszawa 2005: część 1, r. 2: Produkcja biopolityczna, część 4, r. 1: Wirtualności.
24. Wejście w problematykę cyborgizacji
W celu wejścia w problematykę cyborgizacji obejrzymy film „Ghost in the shell”.
25. Człowiek – Cyborg; człowiek wyzwolony przez technikę
To ujęcie, będące „powrotem” do optyki Rousseau, jest – wg mnie – wyrazem pragnienia złączenia się z „naturą”, o której pisał Marks. Natura jest jednak współtworzona przez człowieka. Skąd się więc biorą lęki dotyczące sztucznej inteligencji i „oczywistość” praw robotyki Isaaca Asimova? Jaka jest granica pomiędzy cyborgiem a człowiekiem? Czy posiadanie sztucznego płuca czyni mnie cyborgiem czy może raczej wszczepienie chipa, który otwiera przede mną drzwi?
lektury
O.
1) D.Haraway, Manifest cyborgów i pęknięte tożsamości, [w:] A. Jasińska Kania, L. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), Współczesne teorie socjologiczne, SCHOLAR, Warszawa 2006, t2.
2) N.Postman, Technopol, PIW, Warszawa 1995: rozdziały 3, 7.
U.
1) D.Haraway, A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century, [in:] Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature, ss.149-181, Routledge, NY1991, [na:]http://www.stanford.edu/dept/HPS/Haraway/CyborgManifesto.html.
2) http://www.uiowa.edu/~commstud/resources/bordercrossings/cyborgs.html
3) http://www.asahi-net.or.jp/~RF6T-TYFK/haraway.html
26. Człowiek w internecie
Modna ostatnio cyberantropologia sytuuje człowieka w środowisku internetowym. Wielu badaczy chce patrzeć na człowieka przez pryzmat tej przestrzeni. Czy cyber stało się cechą definicyjną, aspektem człowieczeństwa? Czy jest, po prostu, środkiem przekazu. Czy możemy mówić o cyfrowym aspekcie człowieczeństwa? Czy można odgraniczyć życie w realu od życia w internecie?
Lektury
O.
1) S. Turkle, Life on the screen; Identity in the age of the internet, A Touchstone Book, NY 1997: Virtuality and its discontents (tekst w teczce).
D.
1) J. Dibbel, Rape in cyberspace, [na:] http://www.juliandibbell.com/texts/bungle.html.
2) J. P. Barlow, Deklaracja Niepodległości Cyberprzestrzeni, [na:] http://homes.eff.org/~barlow/Declaration-Final.html.
28. Człowiek w Internecie II
Gdy skończyła się ślepa fascynacja Internetem, wizja człowieka w tym środowisku stała się znacznie bardziej problematyczna. Postulowana wolność i równość okazały się dość wątpliwe w świetle badań zarówno entuzjastów, jak i krytyków. Na zajęciach zastanowimy się, jak w dzisiejszych czasach społeczna struktura Internetu wpływa na jednostkę i jej wizję samej siebie.
lektury
O.
1) A. Bard, J. Söderqvist, Netokracja. Nowa elita władzy i życie po kapitaliźmie, WAiP, Warszawa 2006: r. 7: Nowa biologia a netokratyczna etyka, r. 8: Niepokoje społeczne, śmierć Człowieka a wirtualny podmiot.
2) K. Krejtz, I. Krejtz, Ja w sieci – sieć we mnie. Zależności pomiędzy doświadczeniami relacji w internecie a reprezentacją obrazu siebie, [w:] D. Batorski, M. Marody, A. Nowak (red.), Społeczna przestrzeń Internetu, Academica, Warszawa 2006.
U.
1) C. Shirky, Power Laws, Weblogs and Inequality, [na:] shirky.com/writings/powerlaw_weblog.html
28. Człowiek – konsument
Coraz częściej przyjmuje się za oczywistość, że nasza rzeczywistość jest wytwarzana przez znaki. Większość z tych znaków to marki i loga dóbr, które konsumujemy. Czy konsumpcjonizm to współczesna kondycja ludzka? Czy może można od tego uciec?
Lektury
O.
1) Z. Bauman, Konsumując życie, (w:) M.Kempny (red.), Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, IFiS PAN, Warszawa 2005.
D.
1) A.Jawłowska, Konsument czy obywatel? Konsumpcjonizm i jego zaprzeczenia, (w:) M.Kempny (red.),Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, IFiS PAN, Warszawa 2005.
U.
1) N.Klein, No logo, Świat literacki, Izabelin 2004.
29. Cyberanarchizm – cyberwolność w ujęciu Hakima Beya
Na koniec zajęć proponuję zastanowić się nad jedną z bardziej eklektycznych teorii, które starają się odpowiedzieć na problemy współczesnego człowieka zanurzonego w siatkę symulakrycznych znaczeń. Co zakłada współczesny krzyk o wolność? Czy możemy powiedzieć, że odnosi się on do Polaków początku XXI wieku? Czy odpowiada na nasze faktyczne bolączki, czy to tylko przeintelektualizowane bajania?
lektury
O.
1) H. Bey, The Temporary Antonomous Zone, [na:] http://www.hermetic.com/bey/taz3.html#labelTAZ.
D.
1) P. Wilson, Cybernetics & Entheogenics: From Cyberspace to Neurospace, [na:]http://www.hermetic.com/bey/pw-neurospc.html
.
30. Podsumowanie
Na ostatnich zajęciach spróbujemy zastanowić się nad ewolucją kluczowych dla tych zajęć pojęć (człowiek w ogóle, człowiek społeczny i kulturowy, jednostka i wolność). Jak zmieniały się one na przestrzeni dziejów? Jak postrzegane są współcześnie? Czy są to dobre kategorie do antropologicznej analizy ludzi współczesnych? Czy możemy mówić o jakichś ogólnych ustaleniach w dzisiejszej dobie pluralizmu teoretycznego?